Traktat o Unii Europejskiej, zwany również Traktatem z Maastricht, jest międzynarodową umową, podpisaną w Holandii, w mieście Maastricht, w 1992 roku. Wszedł w życie rok później, kiedy w 12 krajach członkowskich zostały przeprowadzone referenda. Dokument ustanowił Unię Europejską, będącą wspólnotą, zakładającą integrację na wielu polach: politycznym, gospodarczym oraz społecznym.
Traktat stanowił wyraz kompromisu, zawartego pomiędzy postulatorami integracji na szczeblu międzynarodowym, ale i ponadnarodowym, co znajduje odzwierciedlenie w trzech filarach Unii.
Pierwszym z nich jest Wspólnota Europejska, obejmująca wspólny rynek, unię walutową, wspólną politykę strukturalną i rolną oraz rozwój poszczególnych regionów. Drugim filarem była unia polityczna, czyli wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Oznaczało to, że na arenie międzynarodowej Unia Europejska miała stanowi jedność. Trzecim filarem była współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, czyli innymi słowy: unia policyjna oraz sądownicza. Filar ten obejmował wspólne rozwiązywanie konfliktów w tej kwestii, takich jak przestępczość, patologie społeczne, terroryzm czy imigracja.
Każde państwo, które stawało się członkiem UE było zobowiązane do przyjęcia wszystkich, trzech filarów. Podział na nie został zniesiony w 2009 roku, wraz z wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego.
Traktat z Maastricht przyczynił się także do określenia organizacji strukturalnej Unii. Powołano do życia Radę Europejską oraz Parlament Europejski. Nazwę Rady Ministrów zmieniono na Radę Unii Europejskiej. Z kolei Komisja Wspólnot Europejskich stała się Komisją Europejską. Zaszły również zmiany w obrębie wymiaru sprawiedliwości.
Powołano Trybunał Sprawiedliwości oraz Trybunał Rewidentów Księgowych. Do tej pory organem doradczym był Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Na mocy Traktatu powołano dodatkowo Komitet Regionów. Jego rola również obejmowała konsultacje i doradztwo.
Traktat wprowadził w życie również wiele innych postanowień. Umocnił spójność na poziomie społecznym i gospodarczym oraz utworzył europejski obszar bez wewnętrznych granic. Istotnymi postanowieniami było utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej oraz ustanowienie obywatelstwa europejskiego, mającego dopełniać obywatelstwo krajowe.
Kolejnym postanowieniem było wprowadzenie wspólnej waluty. Euro miało wejść do obiegu w styczniu 1999 roku. Nastąpiło to jednak 3 lata później. Ponadto, postawiono na wzmacnianie interesów obywateli krajów członkowskich oraz ochrony ich praw. Ważną kwestią było także stawianie na rozwój współpracy w zakresie spraw wewnętrznych oraz wymiaru sprawiedliwości. Realizowano również wspólną politykę zagraniczną oraz działania, mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa krajom członkowskim.
Struktura Traktatu z Maastricht
Struktura Traktatu jest dość złożona. Preambuła stanowi wstęp do dokumentu. Po niej następuje siedem rozdziałów. Pierwszy obejmuje postanowienia, dotyczące polityki zagranicznej oraz kwestii sądowych. W drugim opisane są zmiany, dokonane w traktacie EWG. Kolejne rozdziały dokonują zmian w traktatach, dotyczących EWWS (Europejska Wspólnota Węgla i Stali) oraz EURATOM (Europejska Wspólnota Energii Atomowej). W rozdziale piątym opisane są kwestie, związane z polityką zagraniczną i bezpieczeństwem. Kolejny rozdział poświęcony był sprawom wewnętrznym oraz sądownictwu. W ostatnim rozdziale zamieszczone zostały postanowienia końcowe.